Ο... συνωστισμός των Σμυρνιών

"Στις 27 Αυγούστου 1922 ο τουρκικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη. Χιλιάδες Έλληνες συνωστίζονται στο λιμάνι προσπαθώντας να μπουν στα πλοία και να φύγουν για την Ελλάδα...\" (Mαρία Ρεπούση, Ιστορία ΣΤ\' δημοτικού)
"Ο Κεμάλ γιόρτασε το θρίαμβό του με τη μεταβολή της Σμύρνης σε τέφρα και την τεράστια σφαγή του εκεί χριστιανικού πληθυσμού" έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Ουϊνστον Τσώρτσιλ.
Η σφαγή της Σμύρνης συγκλόνισε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο. Ακόμα και στη Γαλλία -η φιλοτουρκική πολιτική της οποίας καθόριζε την πληροφόρηση που παρείχαν οι δημοσιογράφοι- διογκώθηκαν τα αντιτουρκικά συναισθήματα. Τον χριστιανικό πληθυσμό της Σμύρνης (ελληνικό και αρμενικό) είχαν εγκαταλείψει στο έλεος των κεμαλικών οι ελληνικές αρχές κατοχής συνειδητά, \"για να μην δημιουργηθεί προσφυγικό πρόβλημα στην Ελλάδα\", όπως ζητούσε ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης, και με χαρά ικανοποιούσε ο αρμοστής της Ελλάδας στην Ιωνία Αριστείδης Στεργιάδης... Για την φρίκη της σφαγής που ακολούθησε, περισσότερο από τις ανταποκρίσεις και τις ψυχρές επισημάνσεις των διπλωματών, το τοπίο εκείνων των ημερών αποκαλύπτεται μέσα από τις μαρτυρίες όσων το έζησαν. Μαρτυρίες συγκλονιστικές, που πιστοποιούν την ύπαρξη του Μικρασιατικού Ολοκαυτώματος. Για να κατανοήσουμε τι συνέβη τότε και να αναρωτηθούμε γιατί σήμερα η κ. Ρεπούση (όπως και αρκετοί άλλοι νεοέλληνες) εζήλωσε τη δόξα του ύστερου Γκαροντί, δημοσιεύουμε την αυθεντική Μαρτυρία της Ελένης Καραντώνη για τη σφαγή που έγινε από τα κεμαλικά στρατεύματα μετά το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου. Η Μαρτυρία προέρχεται από το δίτομο \"Έξοδος\" του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Η Ελένη Καραντώνη ζούσε στο Μπουνάρμπασι, έντεκα χιλιόμετρα βορειανατολικά της Σμύρνης. Το Μπουνάρμπασι είχε χίλιους κατοίκους, από τους οποίους οι οκτακόσιοι ήταν Έλληνες
"... Άρχισε ο στρατός μας να φεύγει. Χτυπούσαν τις πόρτες μας και ζητούσαν ρούχα για να βγάλουν το χακί από πάνω τους. Πόσους δεν ντύσαμε! Οι μεγάλοι οι δικοί μας ξεκουμπιστήκαν και φύγανε κι αφήσαν τον κόσμο στο έλεος του Θεού. Έφταναν οι στρατιώτες ξυπόλητοι, γυμνοί, κουρελιασμένοι, πρησμένοι, νηστικοί. Οι Τούρκοι κατεβαίναν και σφάζαν τους Έλληνες. Το ίδιο έκαναν και οι δικοί μας. Παντού φωτιά και μαχαίρι άκουες και έβλεπες. Από τους κατοίκους του Μπουνάρμπασι έμειναν καμιά δεκαριά οικογένειες... Μερικοί κατάφεραν να φύγουν, σέρνοντας με την κοιλιά προς το Σικλάρι και από κει στη Σμύρνη. Τους άλλους όλους τους ατιμάσανε, τους σφάξανε, τους κρεμάσανε, τους κάψανε. Κι εκείνους που κατάφεραν από το Σικλάρι να φτάσουν στη Σμύρνη, όταν ήρθε ο Κεμάλ, τους έπιασε και τους έσφαξε.
Εμείς βρισκόμασταν στη Σμύρνη. Πλημύρρα οι μαχαλάδες στο αίμα. Βάλανε φωτιά οι Τούρκοι, μια ώρα μακρυά. \"Μη φοβάστε είναι μακρυά\", μας είπε ο νοικοκύρης του σπιτιού που μέναμε. Σ\' ένα τέταρτο η φωτιά είχε έρθει σε μας. Ρίχνανε βενζίνη και προχωρούσε. Βγήκαμε στο δρόμο. Φωτιά από τη μια, θάλασσα από την άλλη. Βρισκόμασταν στη μέση. Και οι Τσέτες (σ.τ.σ. οι άτακτοι Τούρκοι) βρίσκονταν στη μέση, και σφάζαν και σκοτώναν.
Τη νύχτα οι Τσέτες έκαναν επίθεση ν\' αρπάξουν, να σφάξουν, ν\' ατιμάσουν. \"Βοήθεια! Βοήθεια!\" φώναζε ο κόσμος. Τα εγγλέζικα πλοία ήταν απέναντι. Έριχναν τους προβολείς. Σταματούσαν για λίγο. Τη νύχτα θέλαμε να πάμε προς νερού μας. Πήγαμε λίγο πιο έξω, φρίκη! Βρεθήκαμε σε μια χαβούζα (σ.τ.σ. μεγάλο ανοιχτό λάκο). Γύρω γύρω, στα χείλια της χαβούζας σπαρταρούσαν κορμιά, και μέσα η χαβούζα ήταν γεμάτη κεφάλια. Έπαιρναν όποιον έπιαναν, τον πήγαιναν στην άκρια της χαβούζας, έκοβαν το κεφάλι και το έριχναν μέσα στην χαβούζα και τα κορμιά τα άφηναν να σπαρταρούν γύρω γύρω. Ήταν φοβερό. Όσοι το είδαν τρελάθηκαν. Το τρελοκομείο γέμισε από τρελούς σαν ήρθαμε. Εκεί σ\' αυτό το μέρος χάσαμε και τον πατέρα μου. Τον αδελφό μου τον έσφαξαν στο χωριό.
Έβγαλαν, μετά, ιταλικά και ελληνικά πλοία και μας πήραν. Πόσους; Ούτε ένα είκοσι τοις εκατό δεν επήραν. Τέτοια καταστροφή δεν είδαν τα μάτια μου!\"

Η αναθεώρηση της Ιστορίας

Η εξαφάνιση των γεγονότων της Σμύρνης είναι ίσως η πλέον κραυγαλέα από το σύνολο της Σιωπής, που χαρακτηρίζει το βιβλίο για τον ελληνισμό της Ανατολής. Ο Πόντος επίσης, απουσιάζει ολοκληρωτικά ως αναφορά, σαν να μην υπήρξε ποτέ στην Ιστορία, ούτε οι επιζώντες κάτοικοί τους να έχουν εγκατασταθεί και αυτοί πρόσφυγες στην Ελλάδα. Τα εγγόνια αυτών που γλίτωσαν από τη μεγάλη σφαγή, είτε στη Σμύρνη είτε στον Πόντο, θα πρέπει να υποστούν λοβοτομή της μνήμης. Παρόλο που το βιβλίο προορίζεται για τη δημόσια εκπαίδευση και αναλυτικό πρόγραμμα προβλέπει συγκεκριμένη αναφορά στα του ελληνισμού της Ανατολής!
Όμως η πολιτική διαχείριση της ιστορικής μνήμης που επιχειρεί η συγγραφέας την «υποχρεώνει» να αποσιωπήσει τα γεγονότα που ανατρέπουν το θεωρητικό της μοντέλο, να παρακάμψει τις σαφείς οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και να απαξιώσει θεσμούς και κατακτήσεις της δημοκρατίας μας. Το αποτέλεσμα είναι απελπιστικό: Οι ιστορικές ερμηνείες για τα συγκεκριμένα θέματα πλησιάζουν περισσότερο στις ερμηνείες του τουρκικού εθνικισμού και δεν έχουν καμιά σχέση με την αντικειμενική και απροκατάληπτη θεώρηση τη Ιστορίας, κάτι που αποτελεί ζητούμενο στη σύγχρονη ιστοριογραφία. Περιφρονούν επιπλέον και τη βούληση του ελληνικού λαού, ο οποίος έχει θεσπίσει δύο επίσημες εθνικές επετείους για τις Γενοκτονίες των Ελλήνων στην Ανατολή (19 Μαϊου, 14 Σεπτεμβρίου). Να σημειωθεί ότι η Γενοκτονία στον Πόντο αναγνωρίστηκε πρόσφατα και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ακριβώς για αυτό, από τον Ιούλιο του ’06, οι προσφυγικές οργανώσεις (Σμυρνιοί, Πόντιοι, Κωνσταντινουπολίτες, Ανατολικοθρακιώτες) καταγγέλουν το βιβλίο ως αναθεωρητικό. Μια σοβαρότατη κατηγορία που διατυπώνεται μόνο για τους φιλοναζί ιστορικούς στην Ευρώπη, οι οποίοι επιχειρούν την αμφισβήτηση του εβραϊκού Ολοκαυτώματος και της αρμενικής Γενοκτονίας. Στη συνέχεια οι αντιδράσεις έλαβαν χαρακτήρα χιονοστιβάδας, με καταλύτη το ηλεκτρονικό περιοδικό »Αντίβαρο», ο διαχειριστής του οποίου εδρεύει στο Λονδίνο. Ακόμα και οι πολιτικοί απόγονοι του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά -που ως τουρκόφιλος μετονόμασε την «Οδό Αποστόλου Παύλου» σε «Οδό Κεμάλ Ατατούρκ» στη Θεσσαλονίκη- θα αντιδράσουν. Φαίνεται ότι τη σκυτάλη απ’ αυτούς την έχουν πάρει πλέον οριστικά οι «Νέοι Ιστορικοί»!

Εν κατακλείδι

Η απόσυρση ή μη του βιβλίου, θα αποτελέσει κριτήριο για να καταλάβουμε εάν οι πολιτισμικές κατακτήσεις της Ευρώπης, έχουν την ίδια ισχύ και στα Βαλκάνια. Ή εάν ζώντας στην «μικρά πλην έντιμον» Ελλάδα, έχουμε εθιστεί στην περιφρόνηση του πολίτη και στην ατιμώρητη προσβολή της μνήμης του λαού από την ανεξέλεγκτη εξουσία. Η Κύπρος φαίνεται ότι διακρίνεται για ευρωπαϊκότερη συμπεριφορά απ’ ότι οι άτολμοι πολιτικοί διαχειριστές του υπουργείου Παιδείας. Εξ άλλου, για την υπέρβαση της κρίσης, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν θεσμοί αρμοδιότεροι, όπως η Ακαδημία Αθηνών και τα Τμήματα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας που υπάρχουν στο ελληνικό πανεπιστήμιο.

Βλάσης Αγτζίδης Ιστορικός, agtzidis@hol.gr
Αντίβαρο, Μάρτιος 2007